Te vaak onredelijke aansprakelijkheidseisen aan architecten

Er zijn zo’n 50.000 architecten en ingenieurs actief in Nederland, van eenpitters tot grote bureaus. Ze verlenen tal van diensten voor gemeenten, provincies, het Rijk, bedrijven en natuurlijk consumenten, van een constructietekening tot onderhoudsplannen en ontwerpen voor nieuwbouwprojecten. Maar steeds meer professionele opdrachtgevers leggen aansprakelijkheidseisen bij architecten en ingenieurs neer die niet in verhouding staan tot de grootte van de opdracht. Zowel
de opdrachtgever als de opdrachtnemer is zich daar niet altijd van bewust.

Nagenoeg alle architecten,ingenieurs en constructeurs hanteren De Nieuwe Regeling (DNR) als algemene voorwaarden richtingopdrachtgevers. Deze zijn opgesteld door de brancheverenigingen voor architecten (BNA) en ingenieurs (Koninklijke NLingenieurs), samen met overheden en andere partijen in de bouw. Het zijn dus marktbrede en goed gewogen leveringsvoorwaarden, toegesneden op het specifieke werk van architecten, constructeurs en ingenieurs*. De DNR beperkt de aansprakelijkheid aanzienlijk: tot maximaal één of drie keer het honorarium van de architect voor de opdracht. Ook wordt de aansprakelijkheid beperkt tot de directe schade. Gevolgschade wordt dus uitgesloten. Tot slot kent de DNR beperkte vervaltermijn. Zo kan een architect bijvoorbeeld tot maximaal vijf jaar na afronding van zijn opdracht aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten.

Steeds meer afwijkingen

De DNR is in veel gevallen een uitstekende basis. En in een groot deel van de gevallen wordt nog steeds op deze basis gecontracteerd. Toch zijn er steeds meer opdrachtgevers die van de aansprakelijkheidsbeperkingen willen afwijken. We zien in onze praktijk dagelijks contracten voorbijkomen waarin dat het geval is. Iedere opdrachtgever doet dit echter op zijn eigen manier. Bovendien wisselen grote opdrachtgevers voortdurend van soorten contracten. Er is dus geen vaste basis waarop wordt afgeweken van de DNR.

Over het algemeen geldt: hoe groter de opdrachtgever, hoe opmerkelijker de eisen. En die ook steeds verder lijken te worden opgerekt. Verder zien wij regelmatig onervaren opdrachtgevers die heel bijzondere eisen stellen aan onze verzekerden met betrekking tot de aansprakelijkheid en de verplichte verzekering daarvan. Er komen soms contracten voorbij met wel vijf pagina’s vol afwijkingen.

Architecten doorzien gevolgen niet

Helaas doorzien architecten niet altijd wat hiervan de gevolgen zijn. Ze zijn immers geen juristen of verzekeringsspecialisten. Wat het extra lastig maakt, is dat bij contracten in de bouw vaak meerdere documenten van toepassing zijn. En in al die stukken staan artikelen over aansprakelijkheid. Sommigen zijn tegenstrijdig en er staat lang niet altijd in het contract
welke voorrang hebben.

Buitenlandse opdrachtgevers of financiers kunnen de zaken nóg complexer maken, omdat zij weer hun eigen contracten met zich meebrengen. Vol met bepalingen die in hun thuisland gebruikelijk zijn, maar niet in de Nederlandse markt. Voor iemand die niet dagelijks met deze materie bezig is of geen vaste adviseur heeft, is niet te doorgronden hoe al deze artikelen in al die documenten uiteindelijk zijn of haar aansprakelijkheid kunnen bepalen. En dat terwijl deze contracten een grote impact kunnen hebben en zelfs de continuïteit van het bedrijf in gevaar kunnen brengen.

‘Het punt is: meestal is de mogelijke schade van een beroepsfout helemaal niet zo groot’

Niet in verhouding tot de opdracht

Ondertussen leggen opdrachtgevers regelmatig zo’n grote aansprakelijkheid neer bij de architect dat die alleen tegen onnodig hoge (aanvullende) premies te verzekeren is. Premies die niet in
verhouding staan tot de grootte van de opdracht. Soms is de aansprakelijkheid zelfs zo hoog dat er niet of nauwelijks verzekeraars zijn die dit willen verzekeren. We zien dat opdrachtgevers zich
vaak niet realiseren wat ze vragen. Drie voorbeelden die dit illustreren én die aangeven dat er meestal overleg mogelijk is met de opdrachtgever.

20 miljoen aansprakelijkheid voor ontwerp nieuwbouwproject

Een overheidsinstantie gaf een architectopdracht om een groot nieuwbouwproject te ontwerpen. De instantie neemt daarbij een aansprakelijkheid op tot vier keer hetmhonorarium per aanspraak. Het gaat hier om een project met een honorarium van ruim 5 miljoen euro. Dat betekent dat hier per aanspraak een limiet van ruim 20 miljoen euro wordt geëist. Uiteindelijk heeft de architect een aansprakelijkheidslimiet kunnen afspreken die bijna de helft is van wat er in eerste instantie werd voorgeschreven. Deze limiet geldt per aanspraak én voor het gehele project. Omdat het nog steeds om een zeer aanzienlijke limiet gaat, is er een projectpolis in co-assurantie gesloten. Dat houdt in
dat meer verzekeraars een aandeel hebben getekend op deze polis.

12 miljoen aansprakelijkheid voor ontwerp datacenter

Een buitenlands bedrijf vraagt een architect om een ontwerp voor een datacenter in Nederland. Het honorarium van de architect is ongeveer 300.000 euro. In het Engelstalige contract is de aansprakelijkheidslimiet gesteld op omgerekend ruim 12 miljoen euro voor álle schade. Ook wordt het Engels recht van toepassing verklaard. Na overleg bleek de opdrachtgever bereid om de opdracht te verstrekken op basis van de DNR en het Nederlands recht. De aansprakelijkheid werd aangepast naar ongeveer 300.000 euro en beperkt tot alleen de directe schade. Hierdoor was er geen aanvullende dekking meer nodig.

1 miljard euro aansprakelijkheid voor een raamovereenkomst voor kleine opdrachten

Een ingenieur kon een raamovereenkomst van vier jaar sluiten met een woningbouwcorporatie voor het maken van onderhoudsplannen. Het ging om gemiddeld honderd plannen per jaar, van gemiddeld 2.500 euro per stuk. Voor iedere opdracht moest hij een afzonderlijke aansprakelijkheidslimiet van 2,5 miljoen accepteren. Dat betekende een aansprakelijkheidslimiet van in totaal 250 miljoen euro per jaar, oftewel 1 miljard euro voor de hele looptijd van de raamovereenkomst. Uiteindelijk beperkte de opdrachtgever de aansprakelijkheid tot 2,5 miljoen euro per aanspraak én voor de hele raamovereenkomst.

In al deze gevallen schrokken onze klanten toen we hen lieten zien wat hun opdrachtgevers eigenlijk vroegen en wat daarvan de gevolgen waren. We adviseerden hen en hun verzekeringsmakelaar om met onze input in gesprek te gaan met de opdrachtgever. En in alle gevallen stelden de opdrachtgevers de aansprakelijkheidslimieten daarna bij naar realistischere bedragen. Om bij deze voorbeelden te blijven: van ruim 20 miljoen euro naar ongeveer de helft van de oorspronkelijke eis. Van ruim 12 miljoen euro naar ongeveer 300.000 euro. En van 1 miljard euro naar 2,5 miljoen euro.

Bekijk per geval wat realistisch is

Opdrachtgevers denken vaak ‘hoe hoger de aansprakelijkheidslimiet, hoe veiliger’. Maar ze jagen opdrachtnemers zo wel onnodig op kosten. Of zichzelf: er zijn architecten die (volledig begrijpelijk)
de aansprakelijkheidseisen accepteren, op voorwaarde dat de opdrachtgever de aanvullende premie betaalt. Dat is mogelijk en het gebeurt ook. En als ze dat niet doen, dan verwerken de architecten de verzekeringspremie in hun tarieven. Maar of de premie nu door opdrachtgever of opdrachtnemer wordt betaald: er zit ook een grens aan de verzekerbaarheid van de aansprakelijkheidsbepalingen.

Het punt is: meestal is de mogelijke schade van een beroepsfout helemaal niet zo groot. Dat is sterk afhankelijk van de situatie. Stel, een architect ontwerpt een gebouw met een dak van honderd vierkante meter. Het dak kan instorten door een ontwerpfout van de architect. Maar hoe groot de schade is, is mede afhankelijk van wat er in het gebouw komt te staan. Het maakt nogal uit of dat een loods met afval is, of een datacenter van een bank.

De rol van de adviseur

De praktijk wijst uit dat hoge limieten voor beroepsaansprakelijkheid of bijzondere afwijkingen lang niet altijd nodig zijn. Ze zijn dus te voorkomen. Het is belangrijk dat een architect niet automatisch accepteert, en er niet automatisch zijn handtekening onder zet. De verzekeringsmakelaar kan hierin een belangrijke rol spelen. Door zijn vinger aan de pols te houden en regelmatig te bespreken of er opdrachten aankomen waarbij mogelijk afgeweken wordt van de DNR. De adviseur kan in kaart
brengen wat de mogelijke risico’s zijn en wat daarvan de mogelijke schade is, en de klant helpen bij het voeren van het gesprek hierover met de opdrachtgever, voordat de handtekening is gezet.

In onze praktijk zien we dat – zolang de contracten niet getekend zijn – er vaak nog wel te praten valt over de aansprakelijkheidsbepalingen. Soms zijn opdrachtgevers, al dan niet onder druk van de
meerkosten, bereid om hun contractuele eisen bij te stellen. En als de opdrachtgever dat niet wil, dan kan de architect de extra verzekeringskosten in zijn prijsaanbiedingen verwerken.

Contractering met onderaannemers

Aansprakelijkheid is niet alleen een aandachtspunt in de contractering met
opdrachtgevers, maar ook in die met onderaannemers of samenwerkingspartners. Hoe zorg je ervoor dat je als architect niet opdraait voor de schade van een onderaannemer? En hoe richt je
de verzekeringsoplossing zelf in?

Er zijn verschillende varianten mogelijk: van een kleine aanpassing in een clausule van de bestaande polis tot een losse, aparte dekking. Niet iedere variant is voor iedere betrokkene even werkbaar of financieel het meest gunstig. Welke oplossing past
het beste in welke situatie? Dat bespreken we in het volgende artikel.

• ^{Voor de leesbaarheid gebruiken we in dit artikel verder alleen het woord architect, maar in al die gevallenkun je ook ingenieur of constructeur lezen.}